Musztra i ceremoniał harcerski

Czym jest musztra?

Musztra harcerska jest zbiorem ćwiczeń, których zadaniem jest nauczenie dobrego zorganizowania osób, wchodzących w skład odpowiedniej grupy (zastępu, drużyny itp.) celem sprawnego i reprezentatywnego zbierania się, poruszania czy wykonywania powierzonych zadań. Najważniejsze elementy musztry harcerskiej, z perspektywy wdrażającego się w nią młodego harcerza zostaną przedstawione na poniższej stronie. Pełny zakres musztry obowiązującej w ZHP znajduje się w załączniku na dole strony. (zał. Nr 1 Uchwały 91/2019 GK ZHP z dn. 22.10.2019r.)

Komendy możemy podzielić na proste, składające się z pojedynczego hasła oraz na złożone, obejmujące dwuczłonową budowę, gdzie rozróżniamy zapowiedź oraz hasło właściwe. Dokładne przedstawienie zasad jakimi należy się kierować w trakcie ich wykonywania będzie przedstawione w odpowiednich obszarach w kolejnych rozdziałach. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy kierować się informacjami zawartymi w oficjalnym dokumencie określającym zasady musztry i ceremoniału harcerskiego, gdzie wszystkie przedstawione poniżej informacje są opisane w sposób bardziej szczegółowy.

Musztra indywidualna

Określenie musztry indywidualnej stosujemy względem zachowania się pojedynczej osoby, bez uwzględnienia jej obecności w szyku. Przedstawione zostaną tutaj najważniejsze postawy i komendy, które mają zastosowanie dla harcerzy.

Postawa zasadnicza – Postawa w trakcie której należy stanąć z wyprostowaną sylwetką. Nogi znajdywać się powinny złączone obok siebie ustawione na wprost, ręce złożone wzdłuż ciała a głowa skierowana w stronę najważniejszego w tym momencie wydarzenia bądź osoby. Podczas utrzymywania tej postawy należy powstrzymać się od nieuzasadnionego wypowiadania się czy poruszenia.

Postawa swobodna – Postawa podczas której dopuszcza się wygodne i komfortowe ułożenie ciała, poruszanie się czy rozmowę. Dla osób pozostających w postawie swobodnej zastosowanie wciąż mają pozostałe wskazania, wynikające z np. obecności w określonym szyku.

Komendy jednoczłonowe – składają się z jednego hasła, któremu przypisane jest odpowiednie zachowanie.
Zaprezentowane poniżej w postaci „HASŁO”.

Komendy dwuczłonowe – składają się z zapowiedzi, podczas której przyjąć należy postawę zasadniczą, do czasu wydania drugiej części komendy, hasła właściwego określającego jaką czynność należy wykonać.
Zaprezentowane poniżej w postaci „ZAPOWIEDŹ – HASŁO WŁAŚCIWE”.

Komenda „BACZNOŚĆ” – na tę komendę należy przyjąć postawę zasadniczą. Dla osób nie będących w zorganizowanym szyku należy frontować, tzn. stanąć skierowanym na wprost osoby wydającej komendę.

Komenda „SPOCZNIJ” – na tę komendę przyjmuje się postawę swobodną. Osoby będące w zorganizowanym szyku pozostają w nim.

Komenda „WRÓĆ” – po wydaniu tej komendy wracamy do postawy bądź szyku, przed wydaniem ostatniej innej komendy. (np. jeśli ostatnią komendą była komenda BACZNOŚĆ, wracamy do postawy przyjętej przed wydaniem tej komendy)

Komenda „ZBIÓRKA” – po wydaniu tej komendy należy stanąć w zorganizowanym szyku w pobliżu osoby wydającej dane polecenie.

Fot. 1 – Postawa zasadnicza
autor: Piotr Jaworski

Komenda „(kierunek) – ZWROT” np. „W PRAWO – ZWROT” – komenda na której część hasła właściwego należy obrócić się o 90 stopni w stronę zawartą w zapowiedzi (tutaj prawo).

Komenda „(wartość) – ODLICZ” np. „DO DWÓCH – ODLICZ” lub „KOLEJNO – ODLICZ” – komenda, którą wykonujemy będąc w zorganizowanym szyku. Na tę komendę pierwszy szereg tego szyku odlicza idąc od pierwszej prawoskrzydłowej osoby zgodnie od 1 do podanej wartości (dla kolejno – po kolei do ostatniej osoby). Postawę zasadniczą opuszczamy dopiero w momencie odliczenia przez osobę na przedzie rzędu odpowiedniej wartości. W przypadku odliczania do jakiejś wartości (tutaj do dwóch), po każdym wypowiedzeniu przez osobę po prawej stronie tej wartości (tutaj dwa), rozpoczynamy odliczanie ponownie poczynając od 1. W sytuacji, kiedy szyk zorganizowany składa się z więcej niż jednego szeregu. Dopuszcza się, aby ostatnia osoba pozostająca w szeregu, którego liczebność nie pokrywa się z liczebnością pierwszego szeregu, wydawała komunikat „NIEPEŁNE” informujący o braku pełnego pokrycia obecnych szeregów w szyku.

Sposób wykonywania zwrotów

Aby wykonać poprawny zwrot w kierunku zapowiedzianym wydaną komendą, szczególnie ważną rolę odgrywa ułożenie i obrót stóp. Dla przykładu przy podaniu komendy „W PRAWO – ZWROT”, należy prawą nogę obrócić na prawej pięcie, podczas gdy lewą nogę obracamy dotykając podłoża samymi palcami stopy. Po wykonaniu obrotu o 90 stopni, dostawiamy lewą nogę do prawej i przechodzimy do postawy swobodnej.
Dla zwrotu w lewo, wykonujemy analogiczną sytuację przy obrocie lewej nogi, na lewej pięcie, a prawej na palcach stopy. Po czym dostawiamy prawą nogę do lewej i przechodzimy do postawy swobodnej.

Dla zwrotu w tył na podkreślenie zasługuje fakt, że obrót wykonujemy o 180 stopni, wykonując obrót jedynie przez lewe ramię. Sposób zachowania nóg w trakcie obrotu jest analogiczny do zwrotu w lewą stronę, gdzie sam obrót trwa aż do momentu wykonania pełnego zwrócenia się w przeciwnym kierunku.

Meldunek

Meldunek jest formą przekazania najważniejszych informacji przełożonemu (osobie powyżej nas w strukturze ZHP), z przebiegu realizowanych czynności. Na meldunek składa się informacja o osobie przełożonej, o osobie meldującej oraz samej meldowanej czynności. Meldunek może być indywidualny, kiedy dotyczy on bezpośrednio osoby meldującej, bądź reprezentujący czynności realizowane przez zespół (zastęp, drużynę itp.). Podczas składania meldunku należy zadbać by informacja była przedstawiona w jak najkrótszy i skonkretyzowany sposób.

Do złożenia meldunku, w pierwszej kolejności odwołujemy się do funkcji, która jest najistotniejsza z perspektywy realizowanego działania. W takim przypadku podajemy funkcję osoby, do której się meldujemy oraz funkcję, jaką reprezentujemy jako osoba meldująca. W przypadku, kiedy nie jesteśmy w stanie odwołać się do funkcji przełożonego, odwołujemy się do reprezentowanego przez nią stopnia-instruktorskiego w przypadku instruktorów bądź harcerskiego, w przypadku harcerzy nie będących instruktorami ZHP. Dla sytuacji, w której nie jesteśmy w stanie rozpoznać stopnia przełożonego, stosujemy określenie „druhu” / „druhno”.

Przykładowe treści meldunków:

Meldunek indywidualny na alarmie:
„Czuwaj druhu drużynowy, podzastępowy odkrywca Jan Kowalski, melduje się na alarmie.

Meldunek zastępu na apelu drużyny:
„Czuwaj druhu drużynowy, zastępowy zastępu Czarne stopy odkrywca Jan Kowalski, melduje zastęp na apelu. Stan 8, wszyscy obecni.”

Meldunek na punkcie gry terenowej:
„Czuwaj druhu przewodniku, druh Jan Kowalski, melduje się na punkcie gry terenowej.”

Ceremoniał harcerski

Ceremoniał harcerski jest tradycyjnym sposobem reprezentacyjnym i organizacyjnym w ZHP, którego głównym celem jest oddawanie poszanowania harcerzy wobec Ojczyzny. Przebieg realizowanych działań i/lub uroczystości w dużej mierze jest zależny od charakteru wydarzenia i jego organizatora. Poniżej zostaną przedstawione najważniejsze elementy ceremoniału harcerskiego z poziomu drużyn harcerskich. Bardziej szczegółowe informacje dotyczące działania na konkretnych uroczystościach obejmuje odpowiedni rozdział aktualnego dokumentu „Musztra i ceremoniał harcerski” – dostępny przez link zamieszczony na dole strony. (zał. Nr 1 Uchwały 91/2019 GK ZHP z dn. 22.10.2019r.)

Apel drużyny

Celem zarządzania apelu dla jednostek harcerskich, jest sprawdzenie stanu liczbowego czy przekazanie istotnych informacji bądź zarządzeń. Podstawowa rola apelu może zostać rozszerzona dla odpowiedniego charakteru wydarzenia np. w związku z obchodami określonego święta, wobec takich sytuacji podstawowy plan apelu może zostać rozszerzony o potrzebne dla tej sytuacji elementy.

Apele drużyn stosuje się przeważnie w trakcie wyjazdowych form pracy (takich jak biwaki bądź obozy), a jego celem jest zazwyczaj zebranie stanu liczebnego i przekazanie bieżących informacji.
Podstawowymi do wyróżnienia elementami apelu jednostki są:

Zebranie zastępów w szyku apelowym
Meldunek zastępów
Odczytanie rozkazu
Zawieszenie flagi na maszcie (jeśli jest to możliwe)
Odśpiewanie hymnu Związku Harcerstwa Polskiego
Odczytanie rozkazu
Przekazanie informacji, zarządzeń oraz zakończenie apelu

Dla powyższych elementów przedstawione zostaną poniżej opisane przykładowe formy realizacji apelu. Apele w jednostkach mogą zawierać elementy tutaj niewyszczególnione bądź ich realizacja będzie miała odmienny charakter, który w szczególności zależy od okoliczności danego wydarzenia i obrzędowości jednostki organizującej apel.

– Zebranie zastępów –

Prowadzący apel wydaje polecenie zbierające zastępy w miejscu prowadzenia apelu komendą:

„Drużyna, na moją komendę – BACZNOŚĆ. Na placu apelowym, zastępami – ZBIÓRKA”

Na powyższą komendę zastępy ustawiają się w szyku apelowym i przygotowują do składania meldunku przez zastępowych pozostając w postawie zasadniczej.

– Meldunek zastępów –

Na komendę prowadzącego „Zastępami – MELDOWAĆ” zastępy przyjmują postawę zasadniczą a zastępowi udają się z celem złożenia meldunku do wyznaczonego miejsca na placu apelowym.

Zastępowi pozostający w rzędzie przed prowadzącym apel oddają mu honory. Prowadzący oddaje honory.

Prowadzący apel zbiera meldunek począwszy od pierwszego prawoskrzydłowego zastępowego, gdzie każdorazowo zastępowy przed samym meldunkiem ponownie oddaje honory. Meldunek realizowany jest zgodnie z przedstawionym uprzednio schematem. Po złożeniu meldunku ponownie oddawane są honory a prowadzący apel przemieszcza się do kolejnej osoby składającej meldunek.

W przypadku większej ilości meldujących zastępowych, prowadzący apel może po pierwszej meldującej osobie podać zastępom komendę „SPOCZNIJ”, a przed zebraniem meldunku od ostatniego zastępowego zapowiada komendę „BACZNOŚĆ”.

Po zebraniu pełnego meldunku od zastępowych, prowadzący apel wraca na początkowe miejsce w którym przebywał i po kolejnym oddaniu honorów, na komendę „Raport – WSTĄP”, zastępowi powracają do zastępów, wstępując w odpowiednie miejsce w ich szykach.

Po zebraniu meldunków, do prowadzącego apel występuje drużynowy jednostki, wobec którego prowadzący melduje stan jednostki. Meldunek poprzedza i kończy oddanie honorów drużynowemu z odwzajemnieniem tego przez drużynowego.

Po meldunku drużynowy i prowadzący apel zwracają się w kierunku zastępów, na co drużynowy podaje „Druhny i druhowie – CZUWAJ!”, na co harcerze pozostający w szyku odpowiadają „CZUWAJ”.

Prowadzący podaje komendę „SPOCZNIJ”.

– Zawieszenie flagi na maszcie i odśpiewanie hymnu ZHP –

Prowadzący apel wydaje komendę „Drużyna – BACZNOŚĆ. Poczet flagowy do podniesienia flagi państwowej – WYSTĄP”. Po tej zapowiedzi wyznaczony poczet flagowy występuje z szyku i udając się najkrótszą drogą przechodzi pod maszt, na który ma zostać zawieszona flaga. Na komendę prowadzącego „BACZNOŚĆ. Poczet flagowy, flagę państwową – PODNIEŚ”.

Po wciągnięciu flagi państwowej prowadzący podaje komendę „SPOCZNIJ” po czym „Poczet flagowy – WSTĄP” na co poczet flagowy powraca na uprzednio zajmowane w szyku miejsce.

Ośpiewanie hymnu następuje na komendę prowadzącego apel „Do – HYMNU ZWIĄZKU HARCERSTWA POLSKIEGO”, harcerze przyjmują postawę zasadniczą a po odśpiewaniu go, podawana jest komenda „SPOCZNIJ”.

– Odczytanie rozkazu –

Prowadzący podaje komendę „BACZNOŚĆ” i następuje odczytywanie rozkazu drużynowego.
Po odczytaniu numeru rozkazu prowadzący apel podaje komendę „SPOCZNIJ”.

Następuje odczytanie właściwej treści rozkazu, po czym prowadzący apel wydaje komendę „BACZNOŚĆ”, następuje odczytanie podpisu pod rozkazem i wydawana jest komenda „SPOCZNIJ”.

– Przekazanie informacji –

Prowadzący apel może wydać zapowiedź dla przekazania przez drużynowego określonych informacji, na co drużynowy po wystąpieniu z szyku przedstawia co chce przekazać.

Prowadzący apel wydaje komendę „Skargi, wnioski, zażalenia – WYSTĄP”, na co harcerze, którzy potrzebują podzielić się jakąś informacją występują z szyku i ustawiają się przed prowadzącym apel. Następuje kolejno przekazanie informacji od harcerzy a po zebraniu i przekazaniu wszystkich informacji następuje komenda „WSTĄP”, na którą harcerze powracają do szyków swoich zastępów.

Zakończenie apelu następuje na komendę „ROZEJŚĆ SIĘ”, komendę tę może uprzedzić zapowiedź określająca miejsce i/bądź osoby odpowiedzialne za przejście z zastępami po apelu we wskazane miejsce.

Przedstawione komendy, zachowanie postaw i sposób prowadzenia niektórych elementów apelu może różnić się w zależności od przyjętych ustaleń w jednostce. Apele prowadzone na wyższym szczeblu, niż drużyna, zachowują analogiczną formę organizacji, z odpowiednimi wyjątkami wobec ułożenia się szyku apelowego, osób meldujących i prowadzących apel czy elementów przedstawianych na apelu, np. poszerzając o wręczanie wyróżnień, odznaczeń itp.

Pełny dostęp do zasad stosowania musztry oraz ceremoniału harcerskiego załączony jest poniżej.
Musztra i ceremoniał harcerski